Op 27 april debatteerden, in de Beursschouwburg in Brussel, de Iraans-Nederlandse internationale commentator en activist Shervin Nekuee , de Belgische europarlementariërs Annemie Neyts  en Dirk-Jan van Baar, ook Nederlands opiniemaker, over de vraag welke de houding is van Europa t.o.v. de eigenzinnige politiek van Iran en welke houding Europa best zou moeten nemen. De ‘mogelijke' Iraanse nucleaire ambities, de schendingen van mensenrechten in Iran en hoe de Iraanse bevolking helpen die zich tegen de huidige president te verzetten, kwamen uitvoerig aan bod. De Iraniërs verwijten het Westen omdat ze meer aandacht hebben voor het nucleaire programma dan voor het respecteren van de mensenrechten in Iran.

Door Baharak Bashar | Brussel 2010

Dit debat was georganiseerd op initiatief van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren. Sinds 2004 biedt deBuren in onze hoofdstad Brussel een forum voor kunst, cultuur, samenleving en politiek van de lage Landen en Europa.

Jef Lambrech leidde het debat in met vragen die in duizend en één verschillende formuleringen deze dagen in onze media gesteld worden over hoeveel zin het heeft de schending van de mensenrechten in Iran te veroordelen? Hoe hard en probleemoplossend zouden de eventuele sancties zijn? Moeten we bang zijn voor het Iraanse nucleaire programma en hoe eensgezind zijn de Europese leiders over deze mogelijke dreiging? Zouden een militaire interventie of een regimewissel verstandige opties kunnen zijn in het bijzondere geval van Iran? De provocatieve houding van de Iraanse president t.o.v. Israël en de bondgenoten is de voornaamste reden om deze vragen te stellen. Deze houding kwelt al een tijd lang de Westerse politici.

Nucleair gevaar van Iran
Annemie Neyts , ook lid van de Raad van Bestuur van de International Peace Information Service (IPIS) en lid van de Raad van Bestuur van Egmont, Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen, vatte het debat aan met haar bezorgdheid te uiten over de eventuele nucleaire ambities van Iran. Maar ze verwees ook naar de houding van de VS, vooral onder de Bush administratie, die de nucleaire machten als India en Pakistan tolereren met het argument dat ze het non-proliferatieverdrag niet hebben getekend. Iran heeft dit verdrag wel getekend en komt er daarom niet zo gemakkelijk van af. Neyts vult aan dat het Europees Parlement, vóór de recente verkiezingen in Iran, bezorgd was over de mogelijke nucleaire ambities in Iran maar tegelijk poogde deze mogelijke ambitie met de bril van de Iraanse autoriteiten te bekijken. Als men op de kaart kijkt waar Iran zich bevindt, stelt men onmiddellijk vast dat het land omringd is door landen die zelf kernwapens bezitten. ‘Het is niet onlogisch dat het Iraanse regime zich onveilig zou voelen', aldus Neyts. Na de presidentsverkiezingen is de houding van de EU veranderd, vooral in de die zin dat men geen raad meer weet met Iran. ‘We zijn erg tegen een militaire ingreep in Iran op basis van grondige argumenten. Iran is een groot en een bergachtig land met 70 miljoen inwoners. Bij een militaire tussenkomst lopen we het gevaar dat we misschien nooit weten hoe daar uit te geraken. Kijk eens nu naar de situatie in Afghanistan'.

Welke optie is er dan wel? Het is heel moeilijk om in te schatten wie de machthouders zijn in Iran, zegt Neyts. Ze vraagt zich af of Ahmadinejad al dan niet de ultieme machthebber is in Iran en of er geen andere krachten werkzaam zijn in het land. ‘We weten niet met wie we in dialoog moeten gaan. Dat maakt de zaak erg complex voor een diplomatieke onderhandeling. En als Iran zou aangevallen worden, vermoed ik dat de bevolking de kant van hun leider zou kiezen. Iran is een land met meer dan 4.000 jaar geschiedenis, één waarmee wij veel banden hebben. Als we ze brutaal zouden aanvallen, zou de Iraanse bevolking zich tegen ons keren en dit risico willen we in geen geval nemen', benadrukt Neyts.
Zou diplomatie de enige oplossing zijn? Neyts antwoordt dat op dit moment de Europese administratie voor buitenlandse zaken zich aan het hervormen is en zolang dat niet achter de rug is kunnen de onderhandelingen niet aangevat worden. In ieder geval kan ze nu niet zeggen wat de EU in de nabije toekomst zou beslissen i.v.m. Iran.

Dirk-Jan van Baar , de Nederlandse opiniemaker die in Nederland vooral veel ophef maakte omwille van zijn opiniestukken waarin hij de ‘War on terror' in o.a. Irak verdedigt, kan even moeilijk antwoorden op de vraag of Iran effectief een gevaar vormt voor de wereldvrede. Volgens Van Baar is het enige land dat een duidelijk standpunt over Iran heeft Israël. Israël voelt zich onveilig door Iran en wil bondgenoten vinden binnen de EU om het potentiële gevaar dat Iran voor Israël zou kunnen vormen preventief te bestrijden.

Het probleem is volgens van Baar dat Israël ongeduldig wordt omdat er nog altijd geen Internationaal front is dat eensgezind stappen wil nemen tegen Iran. ‘Daarom drijven de Israëli de druk op de internationale gemeenschap op door te zeggen dat ze zelf preventieve stappen zullen nemen t.a.v. Iran', aldus van Baar. ‘Toch beseffen de Israëli dat het niet zo eenvoudig is om Iran aan te vallen zoals ze in 1981 [Opera Operatie red.] Irak hebben aangevallen'. Deze preventieve actie van Israël was bedoeld om de ‘nucleaire faciliteiten' van het Iraakse regime te vernietigen. ‘We hoopten op een verandering van regime in Iran maar deze blijkt ook geen optie te zijn na de recente verkiezingen. Er is op dit moment geen duidelijkheid wat men zou moeten doen met Iran'. Volgens van Baar kan een gerichte vernietiging van de nucleaire faciliteiten in een land als Iran zo goed als onmogelijk op een succes uitdraaien. Daarom ziet hij geen andere optie dan onderhandelingen met het Iraanse regime, al heeft hij zijn bedenkingen erover. Volgens van Baar zou Iran binnen een jaar of tien een nucleaire macht kunnen worden als het land door zou gaan met zijn nucleair programma. Dit zal zorgen voor veel spanningen op het internationaal niveau. En Iran zelf zou dat moeten bekopen met internationale afzondering en nog meer sancties. ‘De ‘oude' nucleaire machten hebben tijd nodig om aan enkele nieuwe leden te wennen. Maar uiteindelijk zal de wereld Iran als nucleaire macht aanvaarden. Dat zal de machtsverhoudingen in de regio beïnvloeden. Vooral de vijandige houding tussen Israël en Iran zoud problematisch kunnen worden', aldus van Baar.

‘Of het aan de houding van China zou liggen waardoor er geen internationale consensus kan bereikt worden om sancties op te leggen', reageert Neyts voorzichtig. Ze antwoordt dat weinig wereldleiders staan te springen om in de schoenen van de VS te treden. Het is zo dat de VS vaak het initiatief neemt om zich ite mengen waarna anderen zich aansluiten. Volgens Neyts heeft China geen traditie om zich in de interne politiek van andere landen te mengen. Volgens Neyts is de meest hoopvolle evolutie op het geopolitieke niveau dat president Obama het initiatief heeft genomen om de kernwapenvoorraden te verminderen. Dat zou ontmoedigend zijn voor landen die overwegen nucleaire wapens te ontwikkelen.

Nucleaire ambities als nationalistisch symbool
De Iraans-Nederlandse internationale commentator en activist Shervin Nekuee, een aanhanger van de groene beweging, geeft toe dat hij een moeilijke positie heeft om volledig rationeel naar deze ontwikkelingen in Iran te kijken. Als betrokken partij staan zijn gevoelens hem soms in de weg. Hij geeft toe dat Iran op dit moment verdeeld is. Volgens hem is de meest relevante vraag hoe men Iran beschouwt als natie. Beschouwt men Iran als een irrationele zelfmoordnatie of als een rationele natie die ook op langere termijn aan haar eigen belangen denkt?

Nekuee zegt dat Iran een spel speelt waarin het regime zich gevaarlijker voorstelt dan het geval is. ‘Ik geef toe, moest ik een Israëli zijn zou ik me waarschijnlijk onveilig voelen. De politieke situatie in Iran is zeer ingewikkeld. We weten zelfs nog niet wie precies aan de macht is in Iran. Iraanse mensen zijn erg trotse mensen en bovendien hebben ze als natie tijdens de laatste eeuwen geen ander land aangevallen. Integendeel heeft Iran een traditie om de aanvaller te integreren [Alexander De Grote, Mongolen, Arabieren red.]. Hoe dan ook zal een militaire tussenkomst ervoor zorgen dat de Iraniërs zich zullen verenigen, ongeacht wie de leider ook mag zijn. Iraniërs zullen ten slotte het nationale belang verdedigen. Anderzijds kan men geen sanctie opleggen aan Iraanse autoriteiten zonder de Iraanse bevolking te treffen'.

Nekuee merkt terecht op dat in het Westen men geen idee heeft over hoe actief de publieke opinie in Iran is. De Iraanse bevolking vindt het problematisch dat het Westen verkeerde accenten legt. Op dit moment staat het nucleaire programma op de eerste plaats. Het naleven van mensenrechten komt voor de Westerse diplomaten pas op de tweede plaats. Wil dat zeggen dat het Westen het belang van mensenrechten zou vergeten moest het tot een akkoord komen met het Iraanse regime over zijn nucleaire ambities? Zouden ze dan de Iraanse bevolking in de steek laten?

Het belang van de mensenrechten
Stel dat het Westen zijn prioriteiten anders legt en zich focust op het belang van de mensenrechten in Iran, zou dat dan niet als externe inmenging gezien worden?

Nekuee benadrukt dat het Westen zich vooral moet afvragen hoe te communiceren met de Iraanse bevolking. ‘Iraniërs bekritiseren de houding van het Westen t.o.v. hun belangen. Op dit moment bevinden zich veel Iraanse mensenrechtenactivisten en journalisten in Irak en Turkije, maar ze krijgen geen enkele support van de internationale gemeenschap. Nochtans benadrukt het Westen vaak hoe belangrijk het het vrije woord en een onafhankelijke journalistiek vindt. Behalve Frankrijk lijken de andere Europese landen in slaap gevallen. Men kan nooit democratie in een land importeren. Wat men kan doen is een democratische coalitie ondersteunen en in Iran bestaat die mogelijkheid'.

Maar hoe ziet het Westen de huidige groene revolutie?
van Baar ontwijkt het antwoord op deze vraag en dramt maar door over hoe gevaarlijk Iran kan zijn voor Israël en indirect voor de belangen van de VS en het Westen in de regio. ‘Iran op zich is geen prioriteit voor de Westerse wereld. Waarover het Westen zich bezorgd maakt is vooral welke rol Iran speelt om in de regio het terrorisme te ondersteunen. Vooral dat nucleair programma van Iran maakt ons nerveus', zegt van Baar.

Neyts vult aan dat Europa zich erg zorgen maakt over de schending van de mensenrechten in Iran, die na de herverkiezing van de huidige president nog verergerd blijken te zijn. ‘Maar we mogen niet vergeten dat de mensenrechten in China, Rusland en zelfs in de EU niet helemaal feilloos zijn. En hoe Israël tekeer gaat in de bezette gebieden met de mensenrechten, dat vinden we onaanvaardbaar'. Dat maakt het moeilijk om op basis hiervan te beweren dat Israël de enige democratie is in de regio. ‘Dat is correct maar enkel voor zijn eigen bevolking', aldus Neyts. Ze vult verder aan dat de politiek visionair moet zijn en zou moeten dromen van een kernwapenvrije wereld. ‘Het klinkt misschien naïef maar dat lijkt me de meest optimale weg die we kunnen inslagen.

Bovendien, als we een probleem willen oplossen moeten we proberen de zaken vanuit perspectief van Iran te zien. Iran heeft goede redenen om zich onveilig te voelen. Op dit moment is het land omringd door landen die zelf nucleaire wapens en/of instabiele regimes hebben. Ook de Amerikaanse aanwezigheid in de regio versterkt dit onveiligheidsgevoel van het Iraanse regime. Misschien moeten we proberen dit onveiligheidsgevoel te verminderen of weg te nemen. Waarom blijven we gokken op het ‘worst case scenario'? Waarom zouden we de rationele kant van Iran niet meer activeren? Ik persoonlijk geloof niet dat het Iraanse regime en de Iraanse mensen zelfmoordambities hebben'.

Nekuee bevestigt de stelling van van Baar dat het de ‘natuur' van een revolutionair regime is om zich onveilig te voelen. Met enige nadruk vult hij deze stelling aan dat ook de Iraanse bevolking goede redenen heeft om zich onveilig te voelen. ‘Men mag niet vergeten dat de achtjarige oorlog in Iran door de VS en zijn alliantie werden gesteund. Ik wil even terugkomen op de nucleaire ambities van het Iraanse regime: denkt u niet dat het Iraanse regime zowel de internationale gemeenschap als zijn eigen bevolking gijzelt met het idee dat ze een nucleair programma hebben? Ik denk dat het Iraanse regime op een zeer slimme manier de publieke opinie bespeelt om aan de macht te blijven'.

Maar hoe kunnen we uit die gijzelingssituatie komen?
‘Het spijt me, maar het Iraanse regime is met jullie aan het spelen. De uitdaging is dat we er voor zorgen dat wij dat kunnen counteren. Het Iraanse regime is te verslaafd aan zijn macht en rijkdom om, zelfs moest het een kernwapen hebben, die effectief te gebruiken. Het heeft daar geen enkele baat bij. De zaken zijn niet zo zwart en wit. Toen China een atoombom maakte, dacht iedereen dat Japan dit ook ging doen. Maar dat is niet gebeurd. Zolang de soennitische landen als Saudi-Arabië en Egypte de bescherming van de VS hebben, waarom zouden ze zelf aan een nucleair wapenarsenaal werken?', aldus Nekuee.

Nekuee besluit dat er in Iran zeker belangrijke veranderingen zullen gebeuren als men het land niet te veel forceert en bedreigt met militaire acties. ‘De Iraanse mensen zullen zelf de zaken veranderen. Wat kan het Westen doen? Door onze journalisten te helpen die nu honger hebben en zich in slechte omstandigheden bevinden. Het is dankzij hen dat onze publieke opinie actief blijft'. Neyts hoopt om zo snel mogelijk het Israëlisch-Palestijnse conflict op te lossen zodat de spanningen in heel de regio wegebben. van Baar vindt dat de politici hun verantwoordelijkheid moeten nemen om een duidelijk signaal aan het Iraanse regime te geven. Volgens hem is het Israëlisch-Palestijnse conflict niet relevant voor de huidige spanningen in het Midden-Oosten.

*****

Dit debat werd georganiseerd naar aanleiding van de reis die journaliste Ann De Craemer en fotograaf Pieter-Jan De Pue in opdracht van deBuren naar Iran maakten om er een reportage te maken over het dagelijkse leven in tijden van politieke veranderingen. Ze trokken van Teheran in het Noorden naar Bandar Abbas in het Zuiden, en nu heeft die reis haar neerslag gevonden in enerzijds een boek en anderzijds een fototentoonstelling. Beide werden op 25 maart gepresenteerd in het FotoMuseum in Antwerpen.   

Foto: deBuren